જો નજીકના પરિવારના સભ્યોને પિત્તાશયનું કેન્સર અથવા અન્ય પિત્તાશયના રોગો થયા હોય, તો તે થવાની શક્યતાઓ વધી શકે છે. અમુક આનુવંશિક (Genetics) ફેરફારો પણ કેટલાક લોકોને આ કેન્સર થવાની સંભાવના વધારે કરી શકે છે.
પિત્તાશયનું કેન્સર
કારણો, લક્ષણો અને સારવાર
પિત્તાશયનું કેન્સર એક દુર્લભ પણ ગંભીર રોગ છે જે પિત્તાશયમાં શરૂ થાય છે, જે લીવર (liver) ની નીચેનું એક નાનું અંગ છે. શરૂઆતમાં તેના લક્ષણો દેખાતા નથી, તેથી તેનું વહેલું નિદાન કરવું મુશ્કેલ છે. કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નોમાં પેટ (stomach) માં દુખાવો, ઉબકા અને ત્વચા પીળી થવી (કમળો) નો સમાવેશ થાય છે. જે લોકોને પથરી અથવા લાંબા સમયથી ચેપ હોય છે તેમને તે થવાનું જોખમ વધારે છે. તેના કારણો, લક્ષણો અને વહેલાસર શોધવાની રીતો વિશે શીખવાથી સારવાર સુધારવામાં મદદ મળી શકે છે. આ બ્લોગમાં, અમે પિત્તાશયના કેન્સર અને જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું તે સમજાવીશું.
પિત્તાશયનું કેન્સર શું છે?
પિત્તાશયનું કેન્સર એક ગંભીર રોગ છે. જ્યારે પિત્તાશયમાં હાનિકારક કોષો વધવા લાગે છે ત્યારે તે થાય છે. પિત્તાશય લીવર (liver) ની નીચેનું એક નાનું અંગ છે, જે બાઇલ (bile) નામના વિશેષ પ્રવાહીનો સંગ્રહ કરીને ચરબીને પચાવવામાં મદદ કરે છે. પિત્તાશય શરીરની અંદર ઊંડે હોવાથી, આ કેન્સરને વહેલું શોધવું મુશ્કેલ છે. ઘણા લોકોને રોગ ફેલાય ત્યાં સુધી લક્ષણો દેખાતા નથી.
- પિત્તાશયનું કેન્સર કેટલું સામાન્ય છે?
પિત્તાશયનું કેન્સર બહુ સામાન્ય નથી. તે વિશ્વના કેટલાક ભાગોમાં વધુ જોવા મળે છે, જેમ કે દક્ષિણ અમેરિકા અને દક્ષિણ એશિયા. તે મોટે ભાગે વૃદ્ધોને અસર કરે છે, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓને. તે સામાન્ય રીતે મોડું જોવા મળે છે, તેથી સારવાર વધુ મુશ્કેલ હોઈ શકે છે.
કોઈ પ્રશ્ન છે?
પિત્તાશયની સમસ્યાઓને ધ્યાન બહાર ન જવા દો. નિષ્ણાતની સલાહ લો અને તમારા સારવારના વિકલ્પો સમજો.
પિત્તાશયના કેન્સરના પ્રકાર
⦿ એડેનોકાર્સિનોમા (Adenocarcinoma): સૌથી સામાન્ય પ્રકાર જે ગ્રંથિ કોષોમાં શરૂ થાય છે.
⦿ સ્કવામસ સેલ કાર્સિનોમા (Squamous Cell Carcinoma): પિત્તાશયની અંદરના પાતળા, સપાટ કોષોમાંથી વિકસે છે.
⦿ સ્મોલ સેલ કાર્સિનોમા (Small Cell Carcinoma): એક દુર્લભ પણ ઝડપથી વધતો પ્રકાર.
⦿ સાર્કોમા (Sarcoma): પિત્તાશયના નરમ પેશીમાં બને છે.
પિત્તાશયના કેન્સરના કારણો
- પથરી અને લાંબા ગાળાની પિત્તાશયની સમસ્યાઓ
- કૌટુંબિક ઇતિહાસ અને આનુવંશિકતા
- સ્થૂળતા અને બિનઆરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલી
વધારે વજન (overweight) હોવાથી પિત્તાશયના કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે. વધુ પડતો જંક ફૂડ (junk food) અને પૂરતો આરોગ્યપ્રદ ખોરાક ન ખાવાથી પણ શરીરમાં આ રોગ થવાની શક્યતા વધી શકે છે. કસરતનો અભાવ જોખમમાં વધારો કરે છે.
- હાનિકારક રસાયણોનો સંપર્ક
જે લોકો રસાયણોની આસપાસ કામ કરે છે, જેમ કે રબર (rubber) અથવા ધાતુઓ બનાવતી ફેક્ટરીઓમાં, તેમને પિત્તાશયનું કેન્સર થવાની સંભાવના વધારે હોઈ શકે છે. આ હાનિકારક પદાર્થો સમય જતાં શરીરને અસર કરી શકે છે.
- પિત્તાશયના પોલિપ્સ
પિત્તાશયના પોલિપ્સ (Polyps) પિત્તાશયની અંદર નાના વિકાસ છે. કેટલાક પોલિપ્સ હાનિકારક હોય છે, પરંતુ જો તે 1 સેમી (cm) કરતા મોટા થાય છે, તો તે કેન્સરમાં ફેરવાઈ શકે છે.
પિત્તાશયના કેન્સરના શરૂઆતના લક્ષણો
ઉપર તરફ જમણા પેટમાં સતત દુખાવો
એક સામાન્ય શરૂઆતનું લક્ષણ એ છે કે પેટના ઉપરના જમણા ભાગમાં દુખાવો થવો. શરૂઆતમાં, તે આવી અને જઈ શકે છે, પરંતુ સમય જતાં, તે વધુ ખરાબ થઈ શકે છે અને લાંબા સમય સુધી ટકી શકે છે.
ઉબકા, ઉલટી અને પેટની સમસ્યાઓ
પિત્તાશયના કેન્સરવાળા લોકોને ઘણીવાર પેટમાં દુખાવો થાય છે. તેઓને ઉબકા, ઉલટી થઈ શકે છે અથવા ચરબીયુક્ત ખોરાક પચાવવામાં તકલીફ પડી શકે છે, જેના કારણે પેટ ફૂલી શકે છે અને અસ્વસ્થતા થઈ શકે છે.
કમળો: પીળી ત્વચા અને આંખો
જ્યારે લીવર (liver) માંથી બાઇલ (bile) યોગ્ય રીતે વહી શકતું નથી, ત્યારે તે શરીરમાં જમા થાય છે. આનાથી ત્વચા અને આંખો પીળી થઈ જાય છે. કમળો એ એક ગંભીર ચેતવણી ચિન્હ છે અને તેને અવગણવું જોઈએ નહીં.
અચાનક વજન ઘટવું અને ભૂખ ન લાગવી
કોઈ પ્રયત્ન કર્યા વિના વજન ઘટવું અથવા ખૂબ ઓછું ખાધા પછી પણ પેટ ભરેલું લાગવું એ પિત્તાશયના કેન્સરનું ચિન્હ હોઈ શકે છે. શરીર યોગ્ય રીતે પોષક તત્વોને શોષી શકતું નથી.
પેટમાં સોજો અથવા ગઠ્ઠો
જેમ જેમ કેન્સર વધે છે, તેમ તેમ તે પેટના વિસ્તારમાં સોજો લાવી શકે છે. કેટલીકવાર, ત્વચાની નીચે ગઠ્ઠો અનુભવી શકાય છે.
કોઈ પ્રશ્ન છે?
શું તમને આમાંના કોઈ લક્ષણોનો અનુભવ થઈ રહયા છો? યોગ્ય નિદાન અને વ્યવસ્થાપન માટે અનુભવી નિષ્ણાતની સલાહ લો.
પિત્તાશયના કેન્સરનું નિદાન કેવી રીતે થાય છે?
- ડોક્ટરની તપાસ અને તબીબી ઇતિહાસ
પિત્તાશયના કેન્સરને શોધવાનું પ્રથમ પગલું એ ડોક્ટરની મુલાકાત છે. ડોક્ટર પેટમાં દુખાવો, સોજો અથવા પીળી ત્વચા અને આંખો (કમળો) જેવા લક્ષણો વિશે પૂછશે. તેઓ એ પણ પૂછશે કે પરિવારમાં કોઈને પિત્તાશયનો રોગ અથવા કેન્સર છે કે નહીં.
- પિત્તાશયમાં ગાંઠ છે તે તપાસવા
પિત્તાશયમાં ગાંઠ છે કે કેમ તે તપાસવા માટે ડોકટરો ખાસ પરીક્ષણોનો ઉપયોગ કરે છે:
⦿ અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): પિત્તાશયના ચિત્રો લેવા માટે ધ્વનિ તરંગોનો ઉપયોગ કરે છે.
⦿ સીટી સ્કેન (CT Scan): એક મજબૂત એક્સ-રે (X-ray) જે કોઈપણ ગાંઠોનું કદ અને સ્થાન દર્શાવે છે.
⦿ એમઆરઆઈ (MRI): પિત્તાશય અને નજીકના અવયવોની સ્પષ્ટ છબીઓ લેવા માટે ચુંબકનો ઉપયોગ કરે છે.
- બાયોપ્સી (Biopsy): કેન્સર માટે પેશીની તપાસ
બાયોપ્સી એ છે જ્યારે ડોકટરો પિત્તાશયનો એક નાનો ટુકડો લે છે અને તેને માઇક્રોસ્કોપ (microscope) હેઠળ જુએ છે. આ પરીક્ષણ કેન્સર છે કે કેમ તેની પુષ્ટિ કરવામાં મદદ કરે છે.
- લીવર (liver) ના સ્વાસ્થ્ય માટે રક્ત પરીક્ષણો
ડોકટરો લીવર કેટલી સારી રીતે કામ કરી રહ્યું છે તે જોવા માટે લોહીની તપાસ પણ કરી શકે છે. અમુક પદાર્થોનું ઉચ્ચ સ્તર સૂચવે છે કે પિત્તાશય અથવા લીવરમાં સમસ્યા છે.
પિત્તાશયના કેન્સરના તબક્કા
પિત્તાશયના કેન્સરને તે કેટલું ફેલાયું છે તેના આધારે વિવિધ તબક્કામાં વહેંચવામાં આવે છે.
- સ્ટેજ 0: ખૂબ જ શરૂઆતનું કેન્સર
⦿ કેન્સર ફક્ત પિત્તાશયના પાતળા આંતરિક સ્તરમાં જ હોય છે.
⦿ તે બીજે ક્યાંય ફેલાયું નથી.
⦿ આ તબક્કાની સારવાર કરવી સૌથી સરળ છે.
- સ્ટેજ I: પિત્તાશયની અંદર કેન્સર
⦿ કેન્સર પિત્તાશયની દિવાલમાં છે પરંતુ બહાર ફેલાયું નથી.
⦿ સર્જરી (surgery) સામાન્ય રીતે બધા કેન્સરને દૂર કરી શકે છે.
- સ્ટેજ II: કેન્સર નજીકના વિસ્તારોમાં પહોંચે છે
⦿ કેન્સર પિત્તાશયમાં ઊંડે સુધી ફેલાયું છે અને લીવર (liver) અથવા આંતરડા જેવા નજીકના અવયવો સુધી પહોંચી શકે છે.
⦿ સર્જરી અને અન્ય સારવારની જરૂર પડી શકે છે.
- સ્ટેજ III: લિમ્ફ નોડ્સ (lymph nodes) માં કેન્સર
⦿ કેન્સર લિમ્ફ નોડ્સ (નાની ગ્રંથીઓ જે શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરે છે) સુધી ફેલાયું છે.
⦿ સારવારમાં સર્જરી, કીમોથેરાપી (chemotherapy) અને રેડિયેશન (radiation) નો સમાવેશ થઈ શકે છે.
- સ્ટેજ IV: કેન્સર અન્ય અવયવોમાં ફેલાય છે
⦿ કેન્સર શરીરના દૂરના ભાગોમાં ફેલાઈ ગયું છે, જેમ કે ફેફસાં અથવા હાડકાં.
⦿ આ સૌથી ગંભીર તબક્કો છે. સારવાર કેન્સરને ધીમું કરવા અને લક્ષણોને હળવા કરવા પર કેન્દ્રિત છે.
પિત્તાશયના કેન્સર માટે સારવારના વિકલ્પો
સર્જરી
જો કેન્સર વહેલું મળી આવે, તો ડોકટરો કોલેસિસ્ટક્ટોમી (cholecystectomy) નામની સર્જરીમાં પિત્તાશયને દૂર કરી શકે છે. કેટલીકવાર, લીવર (liver) નો ભાગ અને નજીકના લિમ્ફ નોડ્સ (lymph nodes) પણ કાઢી નાખવામાં આવે છે.
કીમોથેરાપી
કીમોથેરાપી એ કેન્સરના કોષોને મારવા અથવા તેમની વૃદ્ધિને ધીમી કરવા માટે મજબૂત દવાનો ઉપયોગ કરે છે. તેનો ઉપયોગ મોટેભાગે ત્યારે થાય છે જ્યારે કેન્સર ફેલાઈ ગયું હોય અને માત્ર સર્જરી પૂરતી ન હોય.
રેડિયેશન થેરાપી
રેડિયેશન થેરાપી કેન્સરના કોષોને નષ્ટ કરવા માટે મજબૂત ઊર્જા કિરણો મોકલે છે. કેન્સરને વધતું અટકાવવામાં મદદ કરવા માટે તેનો ઉપયોગ સર્જરી અથવા કીમોથેરાપી સાથે થઈ શકે છે.
ઇમ્યુનોથેરાપી અને
વિશેષ દવાઓ
⦿ ઇમ્યુનોથેરાપી શરીરની સંરક્ષણ પ્રણાલીને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરે છે.
⦿ લક્ષિત દવા ઉપચાર સામાન્ય કોષોને નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના ફક્ત કેન્સરના કોષો પર હુમલો કરે છે.
પીડા રાહત અને આરામદાયક સંભાળ
જ્યારે કેન્સર ખૂબ વધી જાય છે, ત્યારે ડોકટરો દર્દીને આરામદાયક રાખવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. પેલિએટિવ કેર (Palliative care) પીડા, ઉબકા અને અન્ય લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરે છે.
- પિત્તાશયના કેન્સર માટે સારવારના વિકલ્પો અને પરિણામોનું કોષ્ટક
પિત્તાશયના કેન્સરની સારવાર તબક્કા, ગાંઠના ફેલાવા અને દર્દીના સ્વાસ્થ્ય પર આધાર રાખે છે. નીચેનું કોષ્ટક મુખ્ય સારવાર વિકલ્પો અને તેમના અપેક્ષિત પરિણામોની રૂપરેખા આપે છે.
- Swipe right to view the full table
| સારવાર વિકલ્પ | વર્ણન | કયા તબક્કા માટે શ્રેષ્ઠ | અપેક્ષિત પરિણામો |
|---|---|---|---|
| સર્જરી (કોલિસિસ્ટેક્ટોમિ ± એક્સટેન્ડેડ રિસેક્શન) | પિત્તાશય અને આસપાસની પેશીઓને દૂર કરવી. જો ફેલાય છે, તો લીવર રિસેક્શન (liver resection) ની જરૂર પડી શકે છે. | સ્ટેજ I-III | જો વહેલું નિદાન થાય તો સાજ થવાની શ્રેષ્ઠ તક. |
| કીમોથેરાપી | કેન્સરના કોષોને મારવા અથવા તેમની વૃદ્ધિ ધીમી કરવા માટે દવાઓ. સર્જરી પહેલાની અથવા અદ્યતન કેસો માટે ઉપયોગી છે. | સ્ટેજ II-IV | અસ્તિત્વમાં સુધારો કરે છે, પરંતુ અદ્યતન રોગ માટે મર્યાદિત. |
| રેડિએશન થેરાપી | હાઈ-એનલર્જી કિરણો ગાંઠને સંકોચવા માટે, ધણિવાર કીમોથેરાપી સાથે સંયોજનમાં ઉપયોગ થાય છે. | સ્ટેજ III-IV | રોગને નિયંત્રિત કરી શકે છે, પરંતુ એકલ ઉપચારરૂપ નથી. |
| ટાર્ગેટ ઉપચાર | અદ્યતન કેસો માટે કેન્સર-વિશિષ્ટ માર્ગોને નિશાન બનાવે છે (દાહ., HER2, FGFR લક્ષ્યો). | સ્ટેજ IV | બાયોમાર્ક-પોઝિટિવ દર્દીઓમાં અસરકારક. |
| ઈમ્યુનોથેરાપી | કેનસર પર કાબૂ કરવા માટે રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારે છે. પસંદગીના દર્દીઓમાં ઉપયોગ થાય છે. | સ્ટેજ IV | ચોક્કસ દર્દીઓમાં અસ્તિત્વમાં સુધારો કરે છે. |
| ઉપશામક સંભાળ | લક્ષણોને રાહત (પીડા વ્યવસ્થાપન, પિત્ત નળી સ્ટેન્ટિંગ) માટે અદ્યતન કેસો માટે. | સ્ટેજ IV (અંતિમ તબક્કો) | જીવનની ગુણવત્તા સુધારે છે, લક્ષણોથી રાહત આપે છે. |
શું તમે પિત્તાશયના કેન્સરને અટકાવી શકો છો?
પિત્તાશયના કેન્સરને થતું અટકાવવાનો કોઈ ખાતરીપૂર્વકનો માર્ગ નથી, પરંતુ આરોગ્યપ્રદ પસંદગીઓ કરવાથી જોખમ ઘટાડી શકાય છે. તમારા પિત્તાશયને સારી સ્થિતિમાં રાખવાથી એવી સમસ્યાઓને રોકવામાં મદદ મળી શકે છે જે કેન્સર તરફ દોરી શકે છે.
- સ્વસ્થ વજન જાળવો અને પૌષ્ટિક ખોરાક લો
વજન વધારે હોવાથી પિત્તાશયની સમસ્યાઓ થવાની શક્યતા વધી શકે છે, જેમાં કેન્સરનો પણ સમાવેશ થાય છે. પુષ્કળ ફળો, શાકભાજી અને આખા અનાજ ખાવાથી તમારા શરીરને સ્વસ્થ રાખવામાં અને તમારા પિત્તાશયને ટેકો આપવામાં મદદ મળી શકે છે.
- જંક ફૂડ અને ઉચ્ચ ચરબીવાળા ભોજન ટાળો
વધુ પડતો તળેલો અથવા પ્રોસેસ્ડ (processed) ખોરાક ખાવાથી પિત્તાશયની સમસ્યાઓ થઈ શકે છે, જેમ કે પથરી, જે કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે. તેના બદલે, તમારા પિત્તાશયને સારી રીતે કાર્યરત રાખવા માટે દુર્બળ માંસ, આરોગ્યપ્રદ ચરબી અને ફાઇબર (fiber) થી ભરપૂર ખોરાક પસંદ કરો.
- તમારા પિત્તાશય માટે નિયમિત ચેકઅપ (check-up) કરાવો
જો તમારા પરિવારમાં પિત્તાશયના રોગનો ઇતિહાસ હોય અથવા તમને પહેલાં પિત્તાશયની સમસ્યાઓ થઈ હોય, તો નિયમિત ડોક્ટરની મુલાકાત લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. ડોકટરો કોઈપણ સમસ્યા વહેલી તકે તપાસવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (ultrasound) જેવા પરીક્ષણોનો ઉપયોગ કરી શકે છે.
- કેન્સરનું જોખમ ઘટાડવા માટે પથરીની કાળજી લો
પિત્તાશયના કેન્સર માટે પથરી એ સૌથી મોટા જોખમી પરિબળોમાંનું એક છે. તમે સંતુલિત આહાર લઈને, કસરત કરીને અને તમારા ડોક્ટરની સલાહને અનુસરીને તેમને અટકાવી શકો છો. જો પથરી ગંભીર સમસ્યાઓનું કારણ બને છે, તો ડોકટરો ભવિષ્યમાં થતા સ્વાસ્થ્ય જોખમોને રોકવા માટે પિત્તાશયને દૂર કરવાનું સૂચવી શકે છે.
કોઈ પ્રશ્ન છે?
પિત્તાશયના કેન્સરની સારવારમાં મદદની જરૂર છે? આજે જ નિષ્ણાતનો સંપર્ક કરો અને તમારા સ્વાસ્થ્યનું નિયંત્રણ લો.
હમણાં જ એપોઇન્ટમેન્ટ બુક કરો!
હમણાં જ એપોઇન્ટમેન્ટ બુક કરો!
વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો
Written by
ડૉ. હર્ષ શાહ
MS, MCh (G I cancer Surgeon)
ડૉ. હર્ષ શાહ અમદાવાદના જાણીતા GI અને HPB રોબોટિક કેન્સર સર્જન છે.
Reviewed by
ડૉ. સ્વાતિ શાહ
MS, DrNB (Surgical Oncology)
ડૉ. સ્વાતિ શાહ અમદાવાદમાં રોબોટિક યુરો અને ગાયનેકોલોજિકલ કેન્સર સર્જન છે.
OncoBot